Akademik Pusula – Açık Pencere

Akademik Pusula: Mevleviyet Nedir?

Abdullah MANTICI — Wed, 06 Dec 2023 09:58:36 +0000

Bugünkü kavramımız, mevleviyet. Mevleviyet, Osmanlı devletinde ikiye ayrılmış olan kadılık kurumunun yüksek ayağını ifade eder. Bazı muhit ve şehirlerin Osmanlı yönetimi nezdinde ayrı bir yeri olduğu için oralara hususu ve özel eğitimli kadılar atama usulü benimsenmiştir. Bu özel kadıların sayısı İmparatorluk topraklarıyla eş zamanlı olarak artmış veya azalmıştır. Meşhur mevlevilerin sırası ise biilad-ı hamse yani 5 şehir Edirne Şam, Bursa, Filibe ve Mısır, Haremeyn kadılığı (Mekke ve Medine) ve istanbul kadılı sayılabilir. Bu hafta akademik pusula da mevleviyet kavramını işledik. Bir sonraki bölümde görüşmek üzere.

Akademik Pusula: Cebelü Nedir?

Hasan Hüseyin MAK — Mon, 11 Sep 2023 09:55:27 +0000

Bu hafta ele alacağımız kavramımız Cebelü. Moğol dilinde silah ve zırh anlamlarına gelen cebe kelimesinden türeyen Cebelü, kısaca Osmanlı Devleti içerisinde tımar sahiplerini sefere götürmekle yükümlü oldukları tam teçhizatlı ve ordu içerisinde azımsanmayacak bir nüfusa sahip süvari birliklerdir. Toprağı işleme hakkını elinde bulunduran tımar sahipleri buna mukabil olarak sefer sırasında savaşa gitmek ve yanlarında muayyen nispetle Cebeli götürmekle mükelleflerdi. Delik sahiplerinin cebeliği çıkarma mükellefiyetleri dirliklerinin gelirine göre değişmekteydi. İkinci Mehmet döneminde Fatih kanunnamesiyle standart hale getirilen cebeli miktarları bunun öncesinde dönemsel olarak da farklılık arz etmekteydi. Osmanlı Devleti oluşturulan bu askeri ve ekonomik yapı ile uzun süre asker tedariğinde ve toprak işletiminde sıkıntı çekmemiş, kendisini mühim bir dertten kurtarmıştır. ???????? Bu hafta akademik kutsalda ele aldığımız kavram Cebelü’ydi. Bir dahaki bölümde görüşmek üzere. ????????

Akademik Pusula: Mülazemet Nedir?

Abdullah MANTICI — Wed, 07 Jun 2023 09:53:18 +0000

Bugünkü kavramımız mülazemet. Osmanlı İlmiye Sistemi’nde medrese mezunu olan gençlerin veya görev süresi biten kadın yahut müderrislerin bir sonraki görev zamanına kadar bekledikleri ve beklerken de kazasker dairelerinde kendilerini geliştirdikleri süreye verilen addır. Ve bu kavram günümüzdeki stajın karşılığıdır. Bu sistemin uygulamaya konmasının sebebi ise imparatorluk topraklarının genişlemesine bağlı olarak sayıları artan mezunlara meslek hayatına atılırken adil bir ortam sağlamakta. Bu terim aslen ilmiye özelinde kullanılmakla beraber Osmanlı’da askeri ve idari meslekler için de kullanılmıştır. Bu hafta akademik pusulada mülazemet kavramını inceledik. Bir sonraki bölümde görüşmek üzere..

Akademik Pusula: Güvenli Bölge Nedir?

Gülnur BALCI — Tue, 30 May 2023 09:51:17 +0000

Güvende olmak, insanların var olduğu zamandan beri en önemli arayışlarından biri. Bu hafta güvenli bölgeye kavramını konuşacağız. Mülteci durumuna düşen insanların kendi ülkeleri içerisinde savaş veya zulüm tehlikesinden uzak, güvenli bir yer sağlayan ve bu yönüyle ülke dışına irticaya alternatif bir seçenek olarak tanımlanabilir. Güvenli bölge kavramı ilk kez 1991 yılında ortaya çıkmıştır. Güvenli bölge tarafsız askeri birliklerin bulunduğu insani yardım kuruluşlarının serbestçe hareket edebildiği sınırları belli uluslararası koruma altında bir alandır. Uluslararası hukukta güvenli bölge, insan hakları açısından siviller, muharip olmayanlar, yaralı ve sivil askerler için koruma sağlamaktadır. Akademik Pusula’da bu hafta “Güvenli Bölge” kavramını inceledik. Bir sonraki bölümde görüşmek üzere hoşça kalın.

Akademik Pusula: Flori Nedir?

Hasan Hüseyin MAK — Mon, 22 May 2023 09:48:32 +0000

Bu hafta ele alacağımız kavram “Flori”. Flori, İtalyanca florin kelimesinden gelmekte olan ve ilk defa Floransa’da basılan bir altın paradır. İlk başta gümüş olarak basılan para daha sonrasında altın olarak darp edilmiş, Floransa’yı ve dahi Avrupa’yı aşarak geniş bir kullanım alanına sahip olmuştur. Floransa merkezli olması hasebiyle paranın bir yüzünde Floransa’nın sembolü olan zambak motifi diğer yüzünde ise Vaftizci Yahya’nın resmi bulunmaktadır. Bu altın para İtalyan devletlerinin Türkmen beylikleriyle olan ticari münasebetleri dolayısıyla batı Anadolu’da geniş ölçüde kullanılmış ve ilk altın paranın darp edildiği Fatih dönemine kadar Osmanlı Devleti’nde en çok kullanılan altın para olmuştur. Zaman içerisinde Avrupa menşeli altın paraların genel adı haline gelen Flori kullanım alanını kaybetmiş ve eski önemini yitirmiştir. Akademik Pusula’da bu hafta Flori kavramını ele aldık. Bir dahaki bölümde görüşmek üzere!!

Akademik Pusula: Önleyici Diplomasi Nedir?

Gülnur BALCI — Sat, 07 Jan 2023 09:46:30 +0000

Diplomasinin temelinde devletler arası ilişkilerin barış içerisinde sürdürülmesi yer alır. Ancak uluslararası sistemin yapısı ve devletlerin çıkarları nedeniyle her zaman barışçıl ilişkiler sürdürmek mümkün değildir. Çatışmaların önüne geçmek ya da daha az zararla sona erdirmek için kullanılan bir yöntem; önleyici diplomasi! Bu hafta önleyici diplomasi kavramını konuşalım. Önleyici diplomasi, Boutros Gali tarafından “çatışması muhtemel taraflar arasında anlaşmazlıkların çıkmasını, taraflar arasında var olan uyuşmazlıkların çatışmaya tırmanmasını ve çıkmış olan çatışmaların yayılmasını önleyen mekanizmalardan oluşan diplomasi türü” olarak tanımlanmıştır. Önleyici diplomasi, çatışmaları önceden önlemesi, az maliyetli olması ve daha çok insanın hayatını kurtarması gibi nedenlerden dolayı taraflar arasında tercih edilen bir diplomasi türüdür. Önleyici diplomasi; “Zorlayıcı diplomasi, kurumsal teşvikler, iş birliği yönetimi ve sistematik transformasyon basamaklarından oluşur.”

Akademik Pusula: İnsan Genom Projesi Nedir?

Tuğba İNCE — Mon, 02 Jan 2023 09:44:06 +0000

Bu hafta insanlık tarihindeki en büyük keşiflerden biri olan İnsan Genom Projesi’nden bahsedeceğiz. İnsan vücudundaki kalıtsal bilginin tamamına ‘’genom’’ adı verilmektedir.1990 ile 2003 yılları arasında yürütülen İnsan Genom Projesi farklı ülke ve kurumların iş birliğiyle yürütülen en büyük biyolojik araştırma projesidir. Projenin amacı DNA’mızı oluşturan baz çiftlerini belirlemek, insan genomunun tüm genlerini fiziksel ve işlevsel açıdan tanımlamak ve gen haritasını çıkararak genetik yapıyı belirleyen şifreleri çözümlemektir. Bir insan inşa etmek için kullanılan bu şablona insanın genetik talimat kitabı da diyebiliriz. İnsan Genom Projesi sonucunda insan genlerinin 21.300 kadarı ortaya çıkarılmıştır. Bu araştırmayla hastalıkların genetik sebepleri saptanarak son derece etkili teşhis ve tedavi yöntemleri geliştirilebilir ve insanların bireysel genetik yapılarına göre sağlık ihtiyaçlarının daha iyi anlaşılması sağlanabilir.

Akademik Pusula: Anakronizm Nedir?

Cihan Yılmaz ACUNER — Tue, 20 Dec 2022 09:41:35 +0000

Akademik Pusula’da bu hafta anakronizm kavramını ele alacağız. Anakronizm basitçe tarih yanılgısı şeklinde açıklanabilecek, Türkçe’ye Fransızca’dan geçmiş olan bir terimdir. Anakronizm kişi, nesne veya olayların kendi gerçek zaman ve mekanlarından kopartılıp farklı bir zamana oturtularak değerlendirilmesidir. Bu değerlendirmeler yanlış anlaşılmalara veya değerlendirmelere neden olabilir çünkü tarihi olaylar ve kişiler kendi mensup oldukları zamanın dışına çıkartıldıklarında anlamlarını ve özlerini kaybetmektedirler. Tarihçilerin bugünden hareketle geçmiş olayları değerlendirmeleri ve bu değerlendirmelerde günümüz algı ve değerlerini kullanmaları tarihçilikte yapılan en meşhur anakronizmlerdendir. Osmanlı Devletin’deki kardeş katli meselesi de bu anakronizmlerin en meşhur örneklerindendir. Günümüz algısıyla düşündüğümüzde vahşi ve barbarca gelen bu olay, 1400lü yıllarda dünyanın hemen hemen her yerinde var olan ve devletlerin devamlılığında vazgeçilmez bir unsur olara görülen bir uygulamaydı. Akademik Pusula’da bu hafta “anakronizm” kavramını ele aldık Önümüzdeki Bölüm görüşmek üzere.

Akademik Pusula: Tutumlar Nedir?

Sümeyye Hamra KOTAN — Tue, 15 Nov 2022 09:38:48 +0000

Bugün tutumlardan bahsedeceğiz. Tutumlar bireysel olarak ele alınıp ölçülürler. Ancak çok sayıda bireyin tutumu ölçüldüğünde bir grup tutumundan söz edilebilir. Tutumlarla ilgili olarak çeşitli deneyler ortaya koyulmuştur. Yapılan bu deneylerden bir tanesi Amerikadadır. Amerikanın çeşitli kentlerindeki restoranlara mektuplar yazılarak Asya kökenli br çiftin rezervasyon yapmak istedikleri belirtilmiştir. Bu insanların restoranlara kabul edilip edilmeyecekleri sorulmuş çoğunda red cevabı alınmıştır. Araştırmacılar daha sonra batılı üst sınıf giysiler giyinmiş olan Asya kökenli bir çift ile birlikte mektupla başvuruda bulundukları lokantalara girmiş ve Asyalı çift mektuplarda red cevabı aldıkları restoranların birçoğunda yemeklerini yiyebilmişlerdir. Bu araştırma insanların tutumlarını biliyor olmanın onların davranışlarını belirlemek için yeterli olmadığını ortaya koymuş ve araştırmacılar insanların hangi koşul ve durumlarda tutumları ile tutarlı davranışlar sergileyecekleri sorusunu yöneltmişlerdir. Bu hafta tutumlardan bahsettik, tekrar görüşmek üzere.

Akademik Pusula: Kazasker Nedir?

Abdullah MANTICI — Mon, 07 Nov 2022 09:09:12 +0000

Bugünkü kavramımız Kazaskerlik. Kazaskerlik kuruluşu ikinci halife Hazreti Ömer zamanına dayanan asli görevi adından da anlaşılacağı üzere askeri ve yüksek seviyeli davalara bakmak olan, Osmanlı adli sisteminde ise bir kimsenin yükselebileceği en yüksek mertebenin ismidir. İsminde asker olmasını sebebi, sultan sefere çıktığında ordu arasındaki davalara bakması için yanında onu götürmesindendir. Osmanlı Devleti’nde resmi olarak bu kurumun kurulması 1. Murat zamanına tekabül etmekle beraber, kurumsal kimliğini Fatih Sultan Mehmet zamanında kazanmış ve Rumeli mertebesi daha yüksek olmak üzere, Rumeli ve Anadolu Kazaskerliği olarak ikiye ayrılmıştır. Görevleri arasında cinayet, hırsızlık ve idam gibi çok ciddi davalara bakmak, savaş zamanı ordu içerisindeki davaları görmek ve diğer şehirlere ve kazalara kadı atamak sayılabilir. Bu hafta Akademik Pusula’da kazasker kavramını inceledik. Bir sonraki bölümde görüşmek üzere.

Akademik Pusula: İnsani Müdahale Nedir?

Gülnur BALCI — Sun, 31 Jul 2022 11:03:42 +0000

Kuvvet kullanma? Askeri müdahale? Uluslararası ilişkilere ilişkin bir metin okuduğunuzda karşılaşacağınız olası kavramlardan bazıları. Bilindiği üzere uluslararası alandan meşru bir sebep olmadığı sürece kuvvet kullanmak yasaktır. Peki insani müdahale nedir?

Özellikle Soğuk Savaş sonrasında günümüzdeki anlamıyla şekillenen insani müdahale kavramı “bir devletin başka bir devlete karşı, buradaki geniş çaplı insan hakları ihlallerini önlemek için kuvvet kullanmasıdır (Keskin,1998, s.125)”.

Uluslararası ilişkilerde uyuşmazlıkların çözümünde barışçıl yollara öncelik verilmesi gereklidir. Güç kullanımı da içeren insani müdahale insani krizlerin sonlandırılması ve ortaya çıkması muhtemel çatışmaların önlenmesi için gerçekleştirilebilir.

Bir devlet vatandaşlarını soykırım, etnik temizlik, savaş suçları ve insanlığa karşı suçlardan dolayı koruyamıyor veya korumada isteksiz davranıyorsa BM Güvenlik Konseyi kararıyla insani müdahale gerçekleştirmek mümkündür. Ancak insani müdahale kavramı amacı dışında kullanılmamalı, “devletlerin iç işlerine karışmama” prensibi dikkate alınmalıdır.

Video için tıklayınız!

Akademik Pusula: Luminol Nedir?

Tuğba İNCE — Sun, 24 Jul 2022 11:33:00 +0000

Adli bilimciler tarafından 1942’de, kan gibi oksitleyici bir maddeye temas ettiğinde lüminesansa yani ışıldamaya neden olan luminol maddesi keşfedildi. Bu madde sayesinde olay yeri inceleme ekipleri suç mahalindeki kan detaylarını çabucak ortaya çıkarabiliyor. Luminol o kadar hassas bir madde ki, milyonda bir oranında seyreltilmiş kanı bile tespit edebilir. Uzun yıllar geçse de, kan parçacıklarının yüzeye tutunabilmesi sayesinde eski suçların aydınlatılmasında luminol testinden yararlanılmaktadır. Hemoglobindeki demirle tepkimeye giren sıvı kimyasalların karbon, hidrojen, oksijen ve azot içeren luminol tozuyla karıştırılmasıyla elde edilen ‘’kemilüminesans’’ sayesinde kanın döküldüğü yer ve kan lekeleri incelenerek suçun işlenişi, cesedin taşınıp taşınmadığı ve failin olay yerinden nasıl ayrıldığı anlaşılabilir.

Video için tıklayınız!

Akademik Pusula: Devşirme Nedir?

Hasan Hüseyin MAK — Sun, 17 Jul 2022 08:35:27 +0000

Devşirme, Osmanlı Devleti’nde çeşitli hizmetlerde kullanılmak amacıyla Hristiyan tebaadan 8-20 yaş aralığındaki çocukların belirli kaideler çerçevesinde seçilmesidir. I. Murad döneminde pençik ismi ile gayrimüslim savaş esirlerinden faydalanılarak benzer bir işleme başvuran Osmanlı, zaman içerisinde asker ihtiyacının artması ve fetihlerin azalması sonucu devşirme yoluna başvurmuştur. Birçok açıdan orijinallik arz eden bu usulün Çelebi Mehmed zamanında başladığı, ancak oğlu II. Murad devrinde kanunlaştığı anlaşılmaktadır. Kanuna göre annesiz, babasız, ailenin tek oğlu, aşırı uzun veya kısa olan çocuklar alınmaz; ailenin fiziken ve zihnen sağlıklı çocuklar seçilirdi. Uzun yıllar başarılı bir şekilde işleyen bu sistem içerisinden çıkan devşirmeler arasında Rüstem Paşa, Sokullu Mehmet Paşa, Pargalı İbrahim Paşa gibi devletin en üst kademelerine yükselen kişiler de bulunmaktadır.

Video için tıklayınız!

Akademik Pusula: Devletler Arası Tanıma Nedir?

Gülnur BALCI — Sun, 03 Jul 2022 11:35:08 +0000

Akademik Pusula’dan herkese merhaba! Uluslararası Hukukun önemli isimlerinden biri olan Hans Kelsen göre devletler arası tanıma “biri siyasi, diğeri de hukuki olmak üzere iki farklı unsurun bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Siyasi tanıma, diplomatik ilişki kurmakla vücut bulur ve bu olguda tanıyan devlet, tanınan devlet ile ilişki kurma iradesini belirlemiş olur. Kelsen’e göre, “hukuki tanıma tanınan topluluğa hukuki varlık kazandırır.” Yani “hukuki anlamda var olma,” uluslararası bağlamda hukuki tanımayı getirir. Bir topluluğu hukuki bağlamda devlet olarak tanımak, o topluluğun devlet olarak varlığını uluslararası hukuk çerçevesinde kabul etmek anlamına gelir (Mackelm, 2008). Uluslararası Hukukta de facto, de jure, açık ve zimni tanıma türleri bulunmaktadır.

Video için tıklayınız!

Akademik Pusula: Vakanivüs Nedir?

Cihan Yılmaz ACUNER — Sun, 19 Jun 2022 15:02:12 +0000

Akademik Pusula’nın bu bölümünde vakanüvis kelimesini ele alacağız. Arapça “vaka” yani olay ile Farsça “nüvis” yani yazıcı kelimelerinin bir araya gelmesiyle oluşturulan vakanüvis kelimesi Osmanlı Devletinde resmi olarak tarih yazan görevlilere verilen isimdir. Önceleri vekāyi’nüvîs şeklinde kullanılmış olan kelime zamanla vakanüvis şeklinde kullanılmaya başlanmıştır. Tarih yazıcılığı kurumu Osmanlıda çok öncelere dayansa da vakanüvislik ismiyle ortaya çıkması ve sisteme oturması 1700’lü yıllarda ünlü vakanüvis Naima ile olmuştur. Osmanlı vakanüvisliği ilmi anlayışı ve yazım tekniği bakımından İslam tarih yazıcılığı geleceğine büyük ölçüde bağlı kalıştır. Bununla beraber vakanüvisler sadece kendi dönemlerinin tarihini yazmakla kalmamış kendilerinden önceki zamanları da farklı kaynaklar kullanarak aktarmışlardır. Yazılmış olan bu vakanameler günümüz Osmanlı tarihi yazımında arşiv belgeleriyle beraber başvurulan birinci derecede önemli kaynaklardır.
Akademik pusulanın bu bölümünde vakanüvis kelimesini ele aldık. Önümüzdeki bölüm görüşmek üzere.

Video için tıklayınız!

Mülteci Nedir?

Gülnur BALCI — Mon, 05 Jul 2021 17:05:25 +0000

25 Haziran 2021’de Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen AB’nin Türkiye’deki mülteciler için ek 3 milyar euro fon ayıracağını açıkladı. Ulusal basında sıkça karşılaştığımız, Suriye iç savaşından sonra dış politikamızda önemli bir kavram haline gelen mülteciler uluslararası hukukta nasıl tanımlanıyor?

Mülteci kavramı genel anlamı ile tehlikelere karşı sığınak arayan kişi anlamında kullanılan bir kavram iken zamanla değişime uğrayan bir statü halin gelmiştir. 1951 Mültecilerin Statüsü Hakkında Konvansiyona göre mülteciler ırk, din, millet, sosyal bir grubun veya siyasi düşüncenin üyesi olmaları nedeniyle zulüm korkusundan vatandaşı olduğu devletin dışında kalan veya bu korku sebebiyle o devletin korumasından yararlanamayacak kişilerdir. Sığınmacılar ise mülteci statülerinin tanınması için bulundukları devlete başvuran kişilerdir. Mülteciler yasal ya da yasal olmayan yollardan bir devletin sınırlarına girebilirler.

Mültecilerin uluslararası alandan görünür hale gelmesi ve yardım konusu ilk kez Birinci Dünya Savaşından sonra ortaya çıkmıştır. İlerleyen süreçte 1930 yılında Hükümetlerarası Mülteci İdaresi ve Birleşmiş Milletler Yardım ve Rehabilitasyon İdaresi kurulmuştur. Uluslararası Mülteci Örgütü Avrupa’da İkinci Dünya Savaşının sebep olduğu binlerce mülteci grubun ülkelerine dönmelerine ve yerleşmelerine yardım etmiştir.

Birleşmiş Milletler Yardım ve Rehabilitasyon İdaresi Konvansiyonunda mültecilerin inanç özgürlüğü, mahkemelere erişme, kamu yardımlarından yararlanma, iş edinme, eğitime erişme, dolaşım özgürlüğü haklarının olduğuna yer verilmiştir.

1950’lerden itibaren liberal kapitalist devletler ile komünist blok arasındaki gerilim arttıkça mültecilerin kabulü de bir propaganda haline gelmiştir. 1960’larda III. Dünya ülkelerinden bir mülteci akını başlamıştır. 1980’lerde bu sayı 6 milyon iken günümüzde 70 milyonu bulmaktadır.